Balanssızlık dönen elemanı bulunan makinaların en büyük arıza sebeplerinden birisi olarak başta gelmektedir.
Balanssız bir rotor genellikle makinanın kullanım ömrünü kısaltır ve çalışma esnasında daha fazla enerji harcamasına sebep olur aynı zamanda dönen elemanı bulunan makinanın gürültülü bir şekilde çalışmasına da neden olabilir. Özellikle üretimde (yiyecek, içecek vb.) kullanılan makine elamanlarının balans durumları direkt olarak mamullerini veya ürünleri etkilediğinden daha da fazla önem kazanmaktadır. İnsan sağlığı ve güvenliği açısından da olduçka önemlidir.
Balans işlemi kendi çalışma devrinde yapılmalıdır. Bu olduçka önemlidir ve şu şekilde açıklanabilir: 1500 devirli bir rotor 300 devirde tezgahta balans edildiğini ve 10 gram balans kaldığını düşünelim. Bu, 1500 devirde 250 gram anlamına gelir.
Balans alındığında, kaplin ve motor rotoru da bir ölçüde balans edilmiş olur. Oysa, tezgahta balansta sadece fan rotoru balans edildiği için yerine takıldığında uyumsuzluk ve kalıcı balans olabilir.
Yataklanmamış halde kendi eksenleri etrafında dönen ve genelde rotor olarak adlandırılan cisimlerde , bunlar her ne kadar kendi boyuna eksenlerine göre dönen simetrik tarzda ve özellikle uniform bir kütle dağılımına sahip olacak şekilde tasarlanmış olsalar da ,imalat kaynaklı kusurlardan ,örneğin ; malzemenin homojen olmaması ,ovallikler , hizasızlıklar veya çalışma şartlarındaki değişiklikler aşınma, kirlenme, yatak eksenlerindeki kaçıklık gibi nedenlerden dolayı merkez kaç kuvvetleri ortaya çıkar. Bu durumda rotorun ağırlık merkezi yatakların belirlediği dönme ekseni üzerinde bulunmaz ve boyuna asal atalet ekseni dönme ekseni ile çakışmaz. Devir sayısının karesi ile büyüyen serbest merkezkaç kuvvetler ve bunların momentleri yataklarda ilave dinamik kuvvetlere ve makinada rotor devir sayısıyla aynı frekansta titreşimlere neden olurlar ,bu titreşimlere denge bozukluğu yani balanssızlık denir.
İki balanssızlık aynı açıya ve büyüklüğe sahip olabilir ve ağırlık merkezinden eşit uzaklıkta olması olası bir durumdur. Aynı durum, ağırlık merkezine, yani burada rotor merkezine etki eden tek fakat iki katı büyük bir balanssızlıkta da ortaya çıkarabilir. Hatta böyle bir rotor iki uç üstüne yataklandığında "ağır kısım" aşağı gelene kadar salınım yapacaktır. Yani kısaca özetleyecek olursak bu balanssızlık rotasyon olmadan da etki eder; bu nedenle "statik balanssızlık" olarak adlandırılır. Bu, kütle merkezinin geometrik merkezden kaydırılmasına etki eder, ki bu sebepten dolayı rotor işletim sırasında rotor eksenin paralel olarak salınım yapacaktır.
Statik bir balanssızlık ağırlık merkezi düzleminde düzeltilmelidir. Bunun için "ağır kısım" tarafından malzeme eksiltilir veya karşısına eklenir. Dengeleme düzlemindeki bir statik balanssızlık özellikle disk biçimindeki rotorlarda sıkça görülmektedir. Bu tip balanssızlığı düzeltmek için özelikle dikey balans makineleri uygundur.
Reel rotor yalnızca tek bir balanssızlık durumuna sahip olamaz, aksine teorik olarak dönen eksen boyunca rastgele dağılmış sonsuz sayıda balanssızlığa sahip olmaktadır. Bunlar, iki rastgele düzlemde, genelde farklı değerlere ve açılara sahip olabilen iki balanssızlık ile tanımlanmaktadır. Söz konusu olan balanssızlık yalnızca rotasyon halindeyken tam olarak saptanabildiğinden buna "dinamik balanssızlık" denmektedir. Bu, ya biri ya da diğerinin baskın olabildiği bir statik balanssızlığa ve bir moment balanssızlığına sahip olabilir. Dinamik balanssızlığın tam olarak düzeltilmesi için iki dengeleme düzlemi gereklidir. Dinamik balanssızlık pratik olarak her rotorda meydana gelir.
İki düzlemdeki balanssızlık yaklaşık aynı değere sahip, ancak açısal konumları itibariyle yaklaşık 180 derece zıt konumda olabilirler. Bu balanssızlık dağılımının, rotorun serbest dönüşle durması beklenerek saptanması mümkün değildir çünkü rotor artık (statik balanssızlıkta olduğu gibi) hep aynı pozisyonda durmaz. Dönmekte olan rotor dönme eksenine dik doğrultuda bir salgı yapar çünkü iki düzlemde karşılıklı balanssızlıklar bir moment oluşturur. Bunun durum moment balanssızlık olarak adlandırılır.
Moment balanssızlığı düzeltmek için her iki balans düzleminde 180º karşılıklı açılarda yerleştirilecek iki eşit büyüklükte düzeltme ağırlığı gereklidir. Moment balanssızlıkları özellikle ince uzun ve silindirik rotorlarda gözlenir ve hassas bir şekilde düzeltilmesi çok önemlidir. Bu tip rotorlar genellikle yatay balans makinesinde balanslanabilir.
